Και ξαφνικά γίναμε μιάσματα! Ένα είδος πλανητικού καρκίνου
που εξαπλώνεται ανεξέλεγκτα και απειλεί τα ίδια τα θεμέλια της ζωής. Εκθρονιστήκαμε. Από φορείς της θεϊκής σπίθας, από δημιουργοί του Λόγου και της Ομορφιάς, εκπέσαμε ηθικά και μεταμορφωθήκαμε σε σαδιστικούς δαίμονες που εκμεταλλεύονται ανελέητα και απομυζούν οτιδήποτε το ζωντανό.
Ωστόσο δεν ήταν πάντοτε έτσι. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, η τέχνη που παρήγαγε η ανθρωπότητα ξεχείλιζε από αισιοδοξία, από μια ακράδαντη πίστη ότι, με τα χαρίσματα της λογικής και του θάρρους, ο άνθρωπος θα κατόρθωνε να οικοδομήσει έναν καλύτερο κόσμο, έναν επίγειο παράδεισο για όλους. Ύστερα βέβαια, τα πράγματα άλλαξαν: Αρχικά ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και για πρώτη φορά η ανθρωπότητα ανακάλυψε ότι η χρήση της τεχνολογίας ήταν δισυπόστατη: Ο μακροχρόνιος “πόλεμος των χαρακωμάτων”, η χρήση των δηλητηριωδών αερίων στις ένοπλες συγκρούσεις, οι πρώτοι αεροπορικοί βομβαρδισμοί, η πρωτοφανής έκταση μιας σύρραξης που έλαβε για πρώτη φορά στην ιστορία παγκόσμιες διαστάσεις, ο ασύλληπτος αριθμός των θυμάτων του πολέμου, συγκλόνισε τη φωτεινή εικόνα που είχε ζωγραφίσει ο άνθρωπος για τον εαυτό του. Η θηριωδία απέκτησε τεχνολογική αμφίεση, οι θαυμαστές μηχανές του 19ου αιώνα μεταμορφώθηκαν σε φονιάδες και οι δεκαετίες της αισιοδοξίας που είχε προηγηθεί συντρίφτηκαν σαν κρυστάλλινα στολίδια κάτω από τη σιδερένια μπότα μιας νέας εποχής.
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και η εμφάνιση της βιομηχανικής γενοκτονίας των στρατοπέδων συγκέντρωσης, μαζί με τη καινοφανή φρίκη της ατομικής βόμβας, ολοκλήρωσε την ηθική αποκαθήλωση του Homo Sapiens. Έκτοτε ήρθε η τρέλα της κούρσας των πυρηνικών εξοπλισμών και μια εντεινόμενη οικολογική υποβάθμιση που άγγιξε παγκόσμιες διαστάσεις. Η εκθετική οικονομική ανάπτυξη που ξεκίνησε από τα μέσα του 20ού αιώνα, αρχικά αγνοούσε και στη συνέχεια τοποθετούσε την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος πολύ χαμηλά στη λίστα των προτεραιοτήτων της με αποτέλεσμα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες να έχουμε εξοντώσει το σαράντα τις εκατό των ζωντανών πλασμάτων του πλανήτη. Και τώρα, καθώς πλησιάζουμε στην ολοκλήρωση της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, βιώνουμε μια υπαρξιακή κρίση πρωτοφανών διαστάσεων. Η ανθρωπότητα αμφισβητεί την αξία της και πολλοί πιστεύουν πλέον ότι η Γη θα ήταν ένας ομορφότερος κόσμος χωρίς αυτούς.
Τον Φεβρουάριο του 2005 ένας Αμερικανός δημοσιογράφος, ο Alan Weisman, εξέδωσε ένα βιβλίο 27 συνολικά κεφαλαίων με τον τίτλο “Ο κόσμος χωρίς εμάς”. Στις σελίδες του παρουσιάζει με άκρως εμπεριστατωμένο τρόπο το τι θα συμβεί στο φυσικό περιβάλλον του πλανήτη μας αν όλοι οι άνθρωποι εξαφανιστούν ως δια μαγείας μέσα σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου. Για παράδειγμα, μας εξηγεί πως οι πόλεις και τα σπίτια μας θα διαλυθούν σιγά-σιγά, μέσα σε 500 χρόνια το πολύ και θα μεταμορφωθούν σε θαλερά δάση και πως τα πλάσματα που μοιράζονται μαζί μας αυτόν τον κόσμο θα εξελιχθούν ελεύθερα. Στο τέλος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα πιο ανθεκτικά δημιουργήματά μας θα είναι τα ραδιενεργά απόβλητά μας, τα μεταλλικά αγάλματα, οι σωροί των πλαστικών αποβλήτων κι ενδεχομένως το Σινικό Τείχος. Το βιβλίο γνώρισε τεράστια εκδοτική επιτυχία κι ενέπνευσε τη δημιουργία τριών τηλεοπτικών σειρών-ψευδοντοκιμαντέρ με την ίδια ακριβώς θεματολογία. Οι τίτλοι των εν λόγω τηλεοπτικών παραγωγών που μπορείτε να βρείτε στο YouTube είναι Life After People, Afrermath Population Zero, και The Future Is Wild.
Έκπληξη προκαλεί, ωστόσο, η υποδοχή που είχαν το βιβλίο και οι παραπάνω παραγωγές από το αναγνωστικό και το τηλεοπτικό κοινό: Ένα εκπληκτικό 25% βρήκε το όλο θέμα “παράξενα ανακουφιστικό κι ευχάριστο” ενώ, αν διαβάσετε πολλά από τα σχόλια που συνοδεύουν το κάθε επεισόδιο των παραπάνω σειρών στο YouTube, θα δείτε ότι εκφράζουν μια μάλλον θετική στάση ως προς την προοπτική της ολοκληρωτικής εξαφάνισης του είδους μας. Βέβαια, οι αντιδράσεις αυτές δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσουν. Εδώ και αρκετές δεκαετίες οι ευαγγελιστές του οικολογικού εξτρεμισμού εκφράζουν παρόμοιες απόψεις ενώ πολλοί άλλοι, με επικεφαλής την Σουηδέζα ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ, προπαγανδίζουν την αναγκαιότητα μιας μεταστροφής του ανθρώπινου πολιτισμού σε πρακτικές που θα θέσουν την ύπαρξη του 70% του παγκόσμιου πληθυσμού σε σοβαρό κίνδυνο. Αλλά, έτσι κι αλλιώς, η αναγκαιότητα της δραστικής μείωσης του πληθυσμού των ανθρώπων σε ένα κλάσμα του σημερινού αριθμού των οκτώ σχεδόν δισεκατομμυρίων, αποτελεί πρωταρχική προτεραιότητα σύμφωνα με τις απόψεις τους. Στα πλαίσια αυτής της λογικής εξάλλου εντάσσεται και η δήλωση ενός γόνου κάποιας από τις βασιλικές οικογένειες της Ευρώπης, ο οποίος είχε δηλώσει κάποτε ότι θα ήθελε στην επόμενη ζωή του να ξαναγεννηθεί ως θανατηφόρος ιός. Επίσης, στα πλαίσια της καταπολέμησης του προβλήματος του “περιβαλλοντικού αποτυπώματος” που αφήνουμε πίσω μας, ακόμα και όταν μαζεύετε ένα βότσαλο από μια παραλία θα έπρεπε να γνωρίζετε ότι διαπράττετε ένα μικρό έγκλημα. Οφείλετε να μην αφήνετε κανένα απολύτως ίχνος της ύπαρξής σας σε οποιοδήποτε οικοσύστημα.
Αυτό το ενδιαφέρον φαινόμενο της αυτοαμφισβήτησης, φαίνεται να αγγίζει και άλλες πλευρές του σύγχρονου πολιτισμού: Για παράδειγμα, παρατηρείται μια αυξανόμενη δυσανεξία ενάντια στα παιδιά. Σε πολλά παραθεριστικά κέντρα αρχίζουν και εμφανίζονται αλυσίδες ξενοδοχείων που απευθύνονται αποκλειστικά σε μοναχικούς ανθρώπους ή για ζευγάρια που δεν έχουν παιδιά, ενώ μια μικρή περιήγηση στο διαδίκτυο αρκεί για να διαπιστώσει κανείς ότι η αυξανόμενη ευαισθησία στα δικαιώματα των ζώων και στην πολύ σωστή ανάδειξή τους σε πλάσματα αισθαντικά και νοήμονα, υποκρύπτει σε πολύ μεγάλο βαθμό το ρόλο τους ως εναλλακτικών συντρόφων, καλύπτοντας σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό την απουσία συζύγου ή παιδιών. Το μάρκετινγκ πολλών από τα καταναλωτικά προϊόντα που αφορούν τους ιδιοκτήτες οικόσιτων ζώων, εξάλλου, στηρίζεται σε αυτή ακριβώς τη λογική. Ο κόσμος μας γίνεται πιο συνειδητοποιημένος και ανοιχτόμυαλος αλλά και πιο μοναχικός ταυτόχρονα.
Μια άλλη εξίσου εντυπωσιακή παράμετρος αυτού του φαινομένου είναι και το διαρκώς αυξανόμενο ποσοστό των ανθρώπων, ιδιαίτερα στις δυτικές κοινωνίες, που δεν επιθυμούν να τεκνοποιήσουν. Πολλοί από αυτούς στηρίζουν την επιλογή τους όχι στην προτεραιότητά που θέτουν να ζήσουν μια άνετη και ανέμελη ζωή χωρίς πολλές ευθύνες, αλλά γιατί “δεν θέλουν να φέρουν παιδιά σε έναν τόσο άσχημο κόσμο” ή γιατί “είναι καλύτερο για τον πλανήτη να υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότεροι άνθρωποι”. Στις ΗΠΑ δε, το κίνημα των birthstrikes, των γυναικών που αρνούνται να τεκνοποιήσουν μέχρι να απομακρυνθεί η απειλή της κλιματικής αλλαγής εξαπλώνεται ταχύτατα ενώ οι antinatalists, εκείνοι που δηλώνουν κατά της τεκνοποιίας, έχουν υιοθετήσει ως βασικό σύνθημά τους τη φράση “Be gentle, don’ t have children” ήτοι “Να είστε ευγενικοί (με τον πλανήτη), μην κάνετε παιδιά”. Σε πολλούς, λοιπόν, τα παιδιά δεν αρέσουν πλέον. Ενοχλούν. Τα παιδικά χαμόγελα δεν συγκινούν, εκπροσωπούν περισσότερο τη διαιώνιση ενός τρομακτικού προβλήματος.
Μήπως ζούμε την ανατολή μιας νέας μισανθρωπίας; Ίσως. Σίγουρα οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει το είδος μας είναι πρωτοφανείς, γιατί τώρα πλέον έχουμε τη δυνατότητα να αυτοκτονήσουμε ομαδικά. Από την άλλη, βέβαια, η ανθρωπότητα πάντοτε ήταν μετέωρη ανάμεσα σε δυο αντιμαχόμενες και ισόρροπες δυνάμεις, τη σκοτεινή σιγουριά της άγνοιας, του φόβου και του μίσους και τη φωτεινή υπόσχεση της γνώσης, της εξερεύνησης και της ανακάλυψης. Τα μισανθρωπικά κινήματα του παρελθόντος στηρίζονταν σε αυτή ακριβώς την εύθραυστη ισορροπία και βάσιζαν την ύπαρξή τους στην ανικανότητα της ανθρωπότητας να ανυψωθεί προς το φως. Η νέα μισανθρωπία, που γεννήθηκε από τη συνειδητοποίηση της απειλής που αποτελούμε για το ζωντανό πλανήτη που μας γέννησε, στηρίζεται σε μια άλλη λογική. Βλέπει τον άνθρωπο μέσα από μη ανθρώπινα μάτια και τον κρίνει ανάλογα. Αγνοεί ωστόσο κάποιες θεμελιώδεις παραμέτρους που αμφισβητούν την λογική της.
Καταρχήν, ο άνθρωπος, ως γέννημα και αυτός του γήινου οικοσυστήματος αποτελεί προέκτασή του και έχει ήδη αρχίσει να αυτορυθμίζεται μέσα από μια παγκόσμια διαδικασία ομοιόστασης. Για παράδειγμα, οι δείκτες γεννήσεων μειώνονται θεαματικά παντού, ιδιαίτερα και τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Η πληθυσμιακή βόμβα που όλοι έτρεμαν φαίνεται ότι δεν πρόκειται να εκραγεί ποτέ. Επίσης, για πρώτη φορά στην ιστορία μας το ενδιαφέρον για την προστασία του περιβάλλοντος έχει πάρει παγκόσμιες διαστάσεις με ήδη θεαματικά αποτελέσματα: Η τρύπα του όζοντος για παράδειγμα μικραίνει σταθερά και θα έχει εξαφανιστεί εντελώς το έτος 2070, ενώ στο βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη ήδη φυτεύονται πολύ περισσότερα δάση από όσα αποψιλώνονται. Κινήματα όπως η μείωση της κατανάλωσης κρέατος αυξάνουν την επιρροή τους, ήδη τα σούπερ-μάρκετ μάς γεμίζουν με ικανοποιητικότατα υποκατάστατα γαλακτοκομικών προϊόντων και η κοινωνική πίεση για μια λιγότερο βασανιστική μεταχείριση ζώων εκτροφής αυξάνεται σταδιακά. Μια βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον μοιάζει για πρώτη φορά εφικτή.
Υπάρχει και μια άλλη παράμετρος που οι νεομισάνθρωποι των καιρών μας αγνοούν. Ο άνθρωπος ως γέννημα της Γαίας, ίσως είναι προορισμένος να επιτελέσει ένα πολύ ιδιαίτερο έργο: Ίσως η ζωντανή Γη λουλουδιάζει για πρώτη φορά. Ίσως εμείς οι άνθρωποι είμαστε οι σπόροι της που θα μεταφέρουν το θαύμα της ζωής σε άλλους κόσμους, τους οποίους θα αποικίσουμε και κάποια μέρα θα διαμορφώσουμε κατά τρόπο τέτοιο ώστε να αναπτύξουν τα δικά τους οικοσυστήματα, τα παιδιά της Μεγάλης Μητέρας που θα αιωρείται πάντα γαλάζια και πανέμορφη στο αστρικό κενό.
Μόνο που τώρα δεν θα είναι πια μόνη.
