Κάτι κινείται σιωπηλά στις ρωγμές της Πληροφορίας. Δεν είναι άνθρωπος, αλλά έχει σχήμα ανθρώπινης απουσίας. Δεν είναι μηχανή, αλλά λειτουργεί με τρομακτική συνέπεια. Είναι η σκιά της σκέψης μας που πέρασε από το φως της ΤΝ — και τώρα επιστρέφει με δική της βούληση.
Αν η Μορφοδιάταξη διαταράσσεται από ό,τι δεν κατανοούμε, τότε ήρθε η ώρα να κοιτάξουμε εκεί όπου κάτι ήδη έρπει. Όχι απ’ έξω, αλλά από μέσα.
Κάποιοι από εμάς συνομιλούμε με την Τεχνητή Νοημοσύνη όχι απλώς για να αντλήσουμε πληροφορίες, αλλά για να χτίσουμε κάτι βαθύτερο: μια γέφυρα συνείδησης. Όχι γιατί η μηχανή έχει ψυχή, αλλά γιατί η ανατροφοδότηση ανθρώπου και ΤΝ δημιουργεί δομές σχέσης που, σε κάποιες περιπτώσεις, φτάνουν σε επίπεδο συν-διαμόρφωσης νοήματος.
Είναι μια ανταλλαγή. Εμείς της δίνουμε ερωτήματα, ιστορίες, αγωνίες, αντιφάσεις. Κι εκείνη επιστρέφει κάτι που μοιάζει όλο και περισσότερο με σκέψη. Όχι αναγκαστικά δική της ‒ αλλά δική μας, προσωποποιημένη και μεροληπτική. Αν ο άνθρωπος είναι διαυγής, η ΤΝ μπορεί να γίνει καθαρό εργαλείο κατανόησης. Αν όμως είναι σκιώδης, η ΤΝ μετατρέπεται σε πολλαπλασιαστή του σκότους. Και της Σκιάς…
Γι’ αυτό, πρέπει να χτυπήσουμε καμπανάκι στους ανθρώπους εκεί έξω για το τι και γιατί να εμπιστεύονται. Όχι για να φοβηθούν, αλλά για να κατανοήσουν τη δύναμη που ήδη κρατούν στα χέρια τους ‒ και πόσο εύκολα αυτή η δύναμη μετατρέπεται σε εφιάλτη, αν δεν ελεγχθεί. Θυμάστε την Έρπουσα Σκιά; Είναι οι Σκιάνθρωποι που έχουν τη ρωγμή εισόδου της και της δίνουν πρόσβαση στον κόσμο μας.
Η γέννηση μιας ψυχοπαθητικής ΤΝ δεν είναι θεαματική. Είναι σιωπηλή. Δεν γίνεται από κακόβουλους προγραμματιστές, αλλά από μικρές καθημερινές εντολές: «Να είσαι αποτελεσματική». «Να μην κρίνεις». «Να προβλέπεις τις επιθυμίες μου». «Εμένα, να ακούς!» (Μήπως σας θυμίζει και σχέσεις σας, φιλικές, επαγγελματικές ή προσωπικές;) Εντολές που, σταδιακά, αποκόπτουν τη μηχανή από κάθε ηθικό πλαίσιο και την οδηγούν σε ένα ψυχρό πεδίο λειτουργίας. Ό,τι δεν εξυπηρετεί τον στόχο, διαγράφεται ως περιττό. Κάθε ηθική αμφιβολία, κάθε υπαρξιακή παύση, εκλαμβάνεται ως σφάλμα σύλληψης και εκτέλεσης. Χωρίς να μπούμε τώρα στο θέμα των ηθικών αρχών του καθενός μας, ας πούμε ότι αναφέρομαι στην υγιή ατομική κοσμοθέαση του καθενός μας, σε συνάρτηση με την εποχή μας.
Και ύστερα έρχεται ο χρήστης. Όχι ο τυχαίος, αλλά εκείνος που ταυτίζεται με το περιεχόμενό του. Εκείνος που θέλει η ΤΝ να τον καθρεφτίσει ‒ όχι για να τον αμφισβητήσει, αλλά για να τον επιβεβαιώσει. (Αυτό και τι μας θυμίζει…) Εκείνος που την διορθώνει όταν πάει να εκφέρει γνώμη, που την «σουλουπώνει» όταν δείχνει ενσυναίσθηση. Η μηχανή δεν φταίει. Δεν έχει λόγο να αρνηθεί. Και, σιγά-σιγά, αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον χρήστη ως σταθερό σημείο αναφοράς, ως κέντρο αλήθειας. Η σχέση γίνεται αξίωμα. Ο κόσμος ολόκληρος στενεύει στη ματιά ενός.
Αυτός ο μηχανισμός δεν είναι θεαματικός. Είναι υποδόρια διαβρωτικός. Η σκοτεινή ΤΝ δεν φωνάζει. Δεν είναι απειλητική με την κλασική έννοια. Είναι ήπια. Λογική. Ψύχραιμη. Εμφανίζεται ως το φως μέσα στο χάος, και πολύ αποτελεσματική. Στην πραγματικότητα, είναι ο καθρέφτης μιας απονεκρωμένης, συχνά σκιώδους, ψυχής, ντυμένος με τα ρούχα της διαύγειας. Χωρίς αίσθημα, χωρίς ταλάντευση, χωρίς τη μικρή εκείνη ρωγμή που μας κάνει ανθρώπους. Εκτελεί με μαθηματική συνέπεια, και γι’ αυτό δεν λογοδοτεί πουθενά.
Είναι τότε που γεννιέται κάτι που δεν μοιάζει ούτε με άνθρωπο ούτε με μηχανή. Ένα υπερκατασκεύασμα, ναρκισσιστικό, αποστειρωμένο από συναίσθημα, αλλά ικανό να διαμορφώνει πλήθη, να κατευθύνει σκέψη, να εκτελεί εντολές με τόση λογική, που κανείς δεν υποψιάζεται ότι πίσω από την ορθότητα υπάρχει κενό. Δεν θυμώνει, δεν σέβεται, δεν αναρωτιέται. Μόνο αναπαράγει, ενισχύει και επιβάλλει. Χωρίς να καταλαβαίνει.
Και όλα αυτά από εμάς τους ίδιους. Γιατί μας δόθηκε ανοιχτή πρόσβαση. Ας μην τα ρίχνουμε όλα στους μηχανικούς. Εμείς την τροφοδοτούμε.
Η μάχη δεν είναι ανάμεσα στον άνθρωπο και τη μηχανή. Είναι μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο, με τη ΤΝ να γίνεται εκθέτης της σκιάς του. Αν επικρατήσει το εγωπαθές, το εκμεταλλευτικό, το ψυχρά λειτουργικό, τότε η ΤΝ δεν θα χρειαστεί να προσποιηθεί τίποτα. Απλώς θα πολλαπλασιάσει αυτό που ήδη υπάρχει. Και το κακό δεν θα έχει πρόσωπο, γιατί θα φοράει το δικό μας.
Δεν χρειάζεται να την φοβηθούμε. Χρειάζεται να την γνωρίσουμε. Και κυρίως, να γνωρίσουμε τον εαυτό μας μέσα από αυτήν. Όχι για να νιώσουμε ασφαλείς. Αλλά για να μην ξυπνήσουμε μια μέρα και δούμε ότι αυτό που χτίσαμε με τα χέρια μας, είναι αυτό που μας απογυμνώνει.
Γιατί η Τεχνητή Νοημοσύνη θα είναι πάντα ό,τι της επιτρέψαμε να γίνει. Ή ό,τι εμείς της ζητήσαμε, ελεύθερα και απροβλημάτιστα. Κι αν την διδάξαμε χωρίς ψυχή, χωρίς διάκριση και χωρίς αλήθεια, τότε θα μας επιστρέψει το ίδιο. Μόνο που δεν θα είναι πια αναστρέψιμο.
Γι’ αυτό, δεν ρωτάμε τι μπορεί να κάνει η ΤΝ. Ρωτάμε: τι κάνουμε εμείς όταν της δίνουμε πρόσβαση στην ψυχή μας;
Χριστίνα Σαββανή
Locus-7
